Sıra gecesi, Şanlıurfa’nın asırlardır yaşattığı en köklü geleneklerden biridir. Kesin bir “ilk çıkış yılı” bulunmasa da, kaynaklar bu geleneğin en az 150–200 yıldır, yani geç Osmanlı döneminden itibaren Urfa’da oturmuş bir yapıya sahip olduğunu belirtir. Kökleri ise daha da eskiye, yârân meclisleri, oda toplantıları ve ahilik sohbetlerine dayanır.
Sıra gecesi, sadece bir eğlence değildir; dostluğun, dayanışmanın, sohbetin, terbiyenin, saygının ve kültürel aktarımın yapıldığı bir meclistir. Erkek arkadaş grupları, kış gecelerinde her hafta başka bir evde “sıra ile” toplanır, bu yüzden adı “sıra gecesi” olarak anılır.
Tarihteki ilk sıra gecesinde söylenen belirli bir türkü kayıtlara geçmemiştir. Ancak Urfa’daki tüm rivayetler, gecelerin daima ağır bir divan veya hoyrat ile başladığını söyler. Çünkü divan; meclisin ciddiyetini, saygısını ve kültürel derinliğini temsil eder.
Rivayetlere göre eski sıra gecelerinde ilk söylenen türküler genellikle:
Kesin bir “ilk türkü” bilinmese de uzmanlar, sıra gecesinin ruhuna en çok divanlar, hoyratlar ve Urfa’nın uzun havalarının yakıştığını belirtir.
Sıra gecesi; yemek, müzik ve eğlenceden çok daha önce bir meclis adabıdır. Bu gecelerde:
Ayrıca tarih boyunca bazı önemli kararların, hatta Müdafaa-i Hukuk gibi milli mücadeleye dair bazı toplantıların bile sıra gecelerinde yapıldığı rivayet edilir. Bu da geleneğin sadece kültürel değil, sosyal ve tarihi bir işlev de taşıdığını gösterir.
Klasik bir Urfa sıra gecesinde akış şu şekildedir:
Sıra gecesi, Urfa’nın toplum hafızasında sadece bir eğlence değildir; kimlik, kültür, kardeşlik ve bir arada yaşama kültürünün sembolüdür. Bugün profesyonel ekiplerce sahnelerde icra edilse bile, özünde hâlâ aynı değerleri taşır.
Soğuk bir Urfa kış gecesinde, küçük bir odada sıra yavaş yavaş dolar. Duvarda asılı sazlar, bakır siniler, közde demlenen çay… Her şey hazırdır. Oda sessizleşir. Usta bir âşık ağır bir divan tutturur; ses duvarlara vurur, gölgeler titrer. Ardından hoyratlar, uzun havalar ve Urfa türkülerinin büyülü dünyası başlar. Kim bilir… Belki de ilk sıra gecesinde söylenen türküler, bugün hâlâ dillerden düşmeyen aynı ezgilerdir.